Pomnik-Mauzoleum bitwy pod Tannenbergiem
Województwo warmińsko-mazurskie, powiat olsztyński, gmina Olsztynek.
Tannenberg Denkmal, Ostpreussen, Kreis Osterode (1924 - 1945).
Lokalizacja: 53.5814N, 20.2620E [pokaż mapę]
Nieistniejący pomnik-mauzoleum upamiętniający zwycięstwo nad Rosjanami w 1914 r. Razem z zespołem cmentarzy wojennych, zbiorowych i pojedynczych mogił znajdujących się w pobliskiej wsi Sudwa tworzył krajobraz pobitewny - miejsce pamięci narodowej (Nationaldenkmal - jedyny pomnik w Niemczech o takim statusie przed 2WŚ).
Wieże były ponumerowane przeciwnie do ruchu wskazówek zegara:
- Wieża wejściowa, mieszcząca pomieszczenie straży.
- Wieża poświęcona wysiłkom narodu niemieckiego podczas I wojny światowej.
- Wieża poświęcona ofiarom I wojny światowej, mieszcząca kaplicę.
Pomiędzy poszczególnymi wieżami zlokalizowane były pomniki i tablice, poświęcone niemieckim formacjom wojskowym, biorącym udział w zmaganiach. Odpowienio między wieżą:
- 1-2: I. Reserve-Korps, 6. gem. Landwehr-Brigade,
- 2-3: XVII. Armeekorps,
- 3-4: 1. Kav.-Div., Jäger, Pioniere, Train, Festungstruppen,
- 4-5, 5-6: pomniki różnych formacji biorących udział w I WŚ (Ehrenmal der Flieger, der Nachrichten, der Eisenbahner, der Freikorps, der Ärzteschaft und Sanitäter),
- 6-7: I. Armeekorps, 5. Landwehr-Brigade,
- 7-8: XX. Armeekorps, 35. Division, 70. gem. Landwehr-Brigade, Hauptreserve Graudenz,
- 8-1: 3. Reserve-Division, Landwehr-Division von der Goltz.
Źródła:
- W. Knercer, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995
- B. Kuźniewski, Tannenberg-Denkmal jego dzieje, ALBO 1994
- Tannenberg Nationaldenkmal, dostęp 2012-09-18
Wieża wejściowa (1)
Tablice pamiątkowe
Poświęcone jednostkom wchodzącym w skład 1. rezerwowej dywizji piechoty I rezerwowego korpusu armii niemieckiej.
Inskrypcje:
- "Seinen Toten • und ihren Taten • Treue um Treue • Preuß. Res. Inftr. Rgt. 1",
- "Res. Inf. Rgt. 59 • kämpfte bei Tannenberg • unter • Oberstleutnant Modrow • Es opferte im Weltkriege 75 Offiziere • 3406 Unteroffziere und Mannschaften",
- "Das Preußische • Res.-Inf.-Regt. • Nr. 3 • Seinen unsterblichen Toten • die Ehre über das Leben • Ostpreußen wacht!",
- "Pro gloria et patria • Reserve Feldartillerie Regiment Nr. 1".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 36. rezerwowego pułku artylerii polowej
Tablica pamiątkowa 34. pułku piechoty obrony krajowej
Pułk artylerii wschodził w skład 36. rezerwowej dywizji piechoty I rezerwowego korpusu armii niemieckiej.
Wykonana z brązu tablica o treści: "Den Kämpfern von Tannenberg • Res. Feld.=Art. Rgt. Nr. 36."
Poniżej tablica o treści: "Ldw. Inf. Regt. 34 seinen gefallenen Kameraden"
Zdjęcia archiwalne
Wieża narodu niemieckiego (2)
Tablica pamiątkowa 4. pułku strzelców konnych
Zlokalizowana na ścianie wieży narodu niemieckiego, od strony wieży nr 3.
"Den Gefallenen • des Königl. Preuß. • Jäger=Regiments • zu Pferde Nr. 4".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 129. i 175. pułku piechoty
Poświęcone jednostkom wchodzącym w skład 69 brygady piechoty 36 dywizji piechoty XVII korpusu armii niemieckiej. Pierwsza nisza na lewo od tablicy 17. batalionu saperów.
"Ihren für die Befreiung • der Ostmark gefallenen • Helden •• das Inf. Rgt. • Generalfeldmarschall • von Mackensen • 3. Westpreuß. Nr. 129 •• das 8. Westpreußische • Infanterie Regiment • Nr. 175 •• Schulter an Schulter kämpften diese Regimenter • als 69. Inf. Brigade • im Verbande der 36. Infanterie-Division".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 17. batalionu saperów
Zlokalizowana między wieżą nr 2, a wieżą nr 3. Autorem projektu był Hermann Hosaeus z Berlina. Poświęcona pamięci 17. (1. zachodniopruskiego) batalionu saperów. Inskrypcja:
"1. West= Preussisches Pionier= Bataillon 17".
Zdjęcia archiwalne
Tablice pamiątkowe 36, 71, 72 i 81. pułku artylerii polowej
Cztery tablice pamiątkowe zlokalizowane w niszy pomiędzy wieżą nr 2, a wieżą nr 3, na prawo od tablicy 17. batalionu saperów. Poświęcone pułkom artylerii polowej z 35. i 36. dywizji piechoty XVII korpusu armii niemieckiej. Tablice poświęcone:
- lewy górny róg - 36. pułk artylerii polowej ("2. Westpreußiches • Feldartillerie-Regiment Nr. 36 • fürs Vaterland • starben den Heldentod • 37 Offiziere, 51 Unteroffiziere, • 306 Mannschaften • 1914 / 1918"),
- prawy górny róg - 72. pułk artylerii polowej ("Feldartillerie-Regiment Nr. 72 • Hochmeister • In 43 Schlachten und Gefechten star- • ben den Heldentod für Kaiser und Reich • 39 Offiziere, 46 Unteroffiziere, 216 Mann- • schaften des Regiments • 1914 / 1918"),
- lewy dolny róg - 71. pułk artylerii polowej ("Feldartillerie-Regiment Nr. 71 • Groß-Komtur"),
- prawy dolny róg - 81. pułk artylerii polowej ("THORNER FELDARTILLERIE-REGIMENT NR. 81")
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa
Zlokalizowana na ścianie wieży Prus Wschodnich, od strony wieży nr 2.
Zdjęcia archiwalne
Wieża Prus Wschodnich (3)
Tablice pamiątkowe 4. i 12. pułku ułanów oraz 5. pułku kirasjerów
Zlokalizowane na ścianie wieży Prus Wschodnich od strony wieży nr 4.
Centralna poświęcona 12. pułkowi ułanów. Inskrycja: "ULANEN • 12". Autorem projektu był Hermann Hosaeus z Berlina.
Po lewej stronie tablica poświęcona pamięci 5. (zachodniopruskiego) pułku kirasjerów im. księcia Wirtembergii Fryderyka. Inskrypcja:
"KÜR. RGT. HERZOG FRIEDRICH • EUGEN VON WÜRTTEMBERG • (WESTPR.) No. 5 • ES STARBEN DEN HELDENTOD • 1914-1918 • 30 OFFIZIERE • 272 UNTER- • OFFIZIERE U. KÜRASSIERE".
Po prawej stronie tablica poświęcona 4. pułkowi ułanów. Inskrypcja: "ULANEN RGT. 4 • ES FIELEN • 1914-1918 • 25 OFFIZIERE • 185 UNTEROFFI- • ZIERE UND • ULANEN".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 1. dywizji kawalerii
"Im Verbande der • 1. Kav. Division • kämpften bei • Tannenberg •• Div. Stab • Kür. Rgt. 3 • Drag. Rgt. 1 • Ul. Rgt. 12 • Jäg. z. Pf. Rgt. 9 • Kür. Rgt. 5 • Ul. Rgt. 4 • Ul. Rgt. 3 • Jäg. Btl. 2 • R. Abtlg. F.A. 1 • M.G.A. 5 • Nachr. Abtl. 1 • Pi. Abtlg. 1 • Fü. Abtlg. 1".
Zdjęcia archiwalne
Pomnik artylerzystów
Zlokalizowany w pierwszej niszy od wieży sztandarowej w kierunku wieży nr 3.
"DEN HELDEN UNSERER WAFFE • IM WELTKRIEGE • DER WAFFENRING • DER SCHWEREN ARTILLERIE".
Zdjęcia archiwalne
Wieża sztandarowa (4)
Pomnik poległych lotników
Pomnik znajdował się pierwotnie w drugiej niszy od strony wieży nr 4 w kierunku nr 5. Następnie został przeniesiony do innej niszy i przebudowany.
"IHREN GEFALLENEN KAMERADEN GEWIDMET VON DEN FLIEGERN UND LUFTFAHRERN".
Zdjęcia archiwalne
Pomnik
Między wieżą 4 i 5 - druga nisza od wieży nr 4. Zastąpił pierwotną lokalizację pomnika lotników.
"VOLK FLIEG DU WIEDER • UND DU BIST SIEGER • DURCH DICH ALLEIN".
Zdjęcia archiwalne
Wieża Hindenburga (5)
"An dieser geheiligten Stätte ruhen 20 deutsche Soldaten • gefallen in der Schlacht bei Tannenberg am 28.8.1914. Hier • ehrt Deutschland das Andenken seiner Toten aus dem Weltkriege • 1914-18. 1 840 000 haben in fremder Erde und auf dem Grunde der • Meere, 206 000 in der Heimat ihre letzte Ruhestätte gefunden".
Pomnik jeńców wojennych
Zlokalizowany w pierwszej niszy w kierunku wieży nr 6.
"Unserer toten Kameraden! • Reichsvereinigung ehem. Kriegsgefangener e.V."
"ÜBER 100 000 DEUTSCHE SOLDATEN GABEN IN DER • KRIEGSGEFANGENSCHAFT IHR LEBEN FÜR DEUTSCHLAND".
Zdjęcia archiwalne
Pomnik poległych
Zlokalizowany między w pierwszej niszy wieży żołnierskiej w kierunku wieży nr 5.
"Ich hatt' einen Kameraden… • Seinen Gefallenen • Der Sängerbund Ostpreußen."
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa wojsk łączności
Zlokalizowana pomiędzy wieżą nr 4, a wieżą nr 6.
"Den Gefallenen der • Nachrichtentruppe • im Weltkriege • 1914 1918".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa kolejarzy
Zlokalizowana pomiędzy wieżą nr 4, a wieżą nr 6.
Inskrypcja: "25573 • EISENBAHNER • FIELEN IN • WELTKRIEGE".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa Freikorpsu
Zlokalizowana między wieżą nr 4, a wieżą nr 6.
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa służb medycznych
Zlokalizowana między wieżą nr 4, a wieżą nr 6.
"DIE DEUTSCHE ÄRZTESCHAFT DEM SANITÄTSDIENST IM WELTKRIEGE".
Zdjęcia archiwalne
Wieża żołnierska (6)
Tablica pamiątkowa
Zlokalizowana na ścianie wieży żołnierskiej od strony wieży nr 7.
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowe 41. pułku piechoty i 1. pułku grenadierów
"(…) • Infanterie Regiment von • Boyen (5. Ostpr.) Nr. 41.".
"Das Grenadier • Regiment • Kronprinz • (I. Ostpr.) Nr.1 • Seinen Gefallenen •• Alt meine Fahnen, • Alt meine Ehr, • Jung blieb mein • Streben, • Scharf meine Wehr. • Ruht nicht auf • Lorbeer, • Aus großer Zeit, • Du riefst, mein • König, • Ich bin bereit.".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 4. pułku grenadierów
Zlokalizowana na ścianie wieży ofiar I wojny światowej (od strony wieży nr 6). Wykonana z brązu tablica z inskrypcją: "Grenadier = Regiment • König Friedrich d. Große • (3. Ostpr.) Nr. 4".
Zdjęcia archiwalne
Wieża ofiar I wojny światowej (7)
Pomnik 147. i 151. pułku piechoty
Zlokalizowany w pierwszej niszy od strony wieży nr 7 w kierunku wieży nr 8. Na przeciwstawnych płaszczyznach pomnika umieszczono tablice:
"Seinen gefallenen • Kameraden • Infanterie-Regiment • Generalfeldmarschall • von Hindenburg • 2. Mas. Nr. 147".
"Seinen gefallenen • Kameraden • 2. Ermländischen • Infanterie-Regiment • Nr. 151".
Autorem pomnika był rzeźbiarz Schimmelpfennig. Na ścianie niszy wisiały ponadto dwie pamiątkowe tablice o treści:
"DEN SIEG BEI • ORLAU-LAHNA • … • 1. MASURISCHES INFANTERIE RGMT. NR 146
• INFANTERIE RGMT. GENERALFELDMARSCHALL VON HINDENBURG (2. MASURISCHES) NR 147
• 2. ERMLÄNDISCHES INFANTERIE RGMT. NR 151
• JÄGER BTLN. GRAF YORCK V. WARTENBURG (OSTPREUSSISCHES) NR. 1
• 2. MASURISCHES FELDARTILLERIE RGMT. NR. 82".
"GENERAL WILHELMI • FÜHRER DER 73. INF. BRIGADE • BEI ORLAU - LAHNA …8.1914".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 146. i 150. pułku piechoty
Zawieszona na ścianie w niszy na lewo od pomnika 147. i 151. pułku piechoty. Autorem odsłoniętej 25 sierpnia 1929 r. tablicy był Hans Dammann. Druga tablica nieznanej formacji ułożona w niszy w poziomie.
"Das 1. Masurische • Inf. Reg. Nr. 146 •• Das 1. Ermländische • Inf. Reg. Nr. 150 • ihren bei Tannenberg gefallenen Helden • zum Gedächtnis".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 59. pułku piechoty
"Den für das Vaterland im Weltkriege 1914 – 1918 • gefallenen Helden des Kgl. Preuß. Infant. Regts. • „Freiherr Hiller v. Gaertringen (4. Pos.) Nr. 59" • in unwandelbarer Treue und Dankbarkeit. • Es starben den Heldentod im Weltkriege: 89 Offiziere, • 266 Unteroffiziere, 3481 Mannschaften. • Davon in der Schlacht bei Tannenberg: 22 Offiziere, • 42 Unteroffiziere, 703 Mannschaften."
Zdjęcia archiwalne
Tablice pamiątkowe 148. i 152 pułku piechoty
"Vom Kgl. Preuß. (5. Westpr.) • Inf. Regiment 148 • starben im Weltkriege 1914/18 • den Heldentod fürs Vaterland • 140 Offiziere und ? Unteroffiziere • und Mannschaften • ? in der Schlacht bei Tannenberg • ? Offiziere ? Unteroffiziere und Mann.".
Tablica 152 pułku piechoty została odsłonięta 25 sierpnia 1929 roku. Inskrypcja:
"So schlug das Deutsch Ordens-Inf.-Regiment Nr 152 den Slaven bei Tannenberg 1914 als Vergeltung für 1410.".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa
Zlokalizowana na ścianie wieży dowódców, od strony wieży nr 7.
Zdjęcia archiwalne
Wieża dowódców (8)
Tablica pamiątkowa 107. pułku piechoty obrony krajowej
Tablica o treści: "Zum Gedächtnis • der Teilnahme des • Landw. Inf. Reg. • Nr. 107 • als der einzigen • sächsischen Truppe • an der Schlacht • bei Tannenberg".
Zdjęcia archiwalne
Pomnik 19. pułku piechoty obrony krajowej
"Landw. Inf. Regt. 19".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 2. i 9. rezerwowego pułku piechoty
Zlokalizowana w pierwszej niszy od strony wieży nr 8 w kierunku wieży nr 1.
"Ihr starbt, damit die Heimat nicht verdorben, • wir leben, dass ihr nicht umsonst gestorben."
"Res. Inf.-Regt. 2".
"Res. Inf.-Regt. 9".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 5. rezerwowego pułku dragonów
Plakieta z wizerunkiem końskiej głowy była zlokalizowana między wieżą nr 8, a wieżą nr 1.
"RES. DRAG. RGT. 5 • 1914-1918.".
Zdjęcia archiwalne
Tablica 75. pułku piechoty obrony krajowej
Zdjęcia archiwalne
Pomnik 5. pułku piechoty obrony krajowej
Zlokalizowany przy wieży wejściowej, od strony wieży nr 8. Autorem wykonanej w dębowym drewnie rzeźby był Karl Sylla.
"Kgl. + Preuß. • Land • wehr • Inf. Rg. 5".
Zdjęcia archiwalne
Pozostałe pomniki i tablice
Tablice pamiątkowe
"Königin • Luise Bund • Dem Andenken • der deutschen Helden."
"Königin • Luise Bund • Dem Andenken • unserer Königin."
Zdjęcia archiwalne
Pomnik pułkowy
Prawdopodobnie fragment pomnika pułkowego.
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa związku poczty polowej
"1914 1918 • Seinen • Gefallenen • im Weltkriege • der • Deutsche • Feldpostbund".
Zdjęcia archiwalne
Tablice pamiątkowe
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 1. Rezerwowej Dywizji Piechoty
Górna tablica poświęcona 1. Rezerwowej Dywizji Piechoty.
"Königl. Preuß. 1. Res. Div.".
Zdjęcia archiwalne
Tablice pamiątkowa 21. i 61. pułku piechoty
Poświęcone jednostkom wchodzącym w skład 70 brygady piechoty 35 dywizji piechoty XVII korpusu armii niemieckiej. Autorem tablicy 21. pułku był Paul Birr.
"Infanterie=Rgt. • von Marwitz • 8. Pommersches • Nr 61 • seinen gefallenen • Kameraden."
"Infanterie=Regiment • von Borcke • (4. pomm.) Nr 21 • seinen Gefallenen."
Zdjęcia archiwalne
Tablice pamiątkowe 141. i 176. pułku piechoty oraz artylerzystów (?)
Poświęcone jednostkom wchodzącym w skład 87 brygady piechoty 35 dywizji piechoty XVII korpusu armii niemieckiej.
"Seinen Gefallenen • Das Kulmer • Infanterie Regiment • Nr. 141".
"Unseren Gefallenen • 9. Westpreußisches • Infanterie Regiment • Nr. 176 • 1914 - 1918".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 11. pułku artylerii pieszej
Pułk wchodził w skład XVII korpusu armii niemieckiej.
"Den Gefallenen • des ersten • Westpreussischen • Fussartillerie=• Regiments • Nr. 11".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 2. batalionu saperów
Inskrypcja:
"1914 - 1918 • Den 60 Offizieren • 200 Unteroffizieren • und 1466 Pionieren • die im Weltkriege • ihr Leben fur uns • hingaben • das Pommerische • Pionier-Bataillon • no. 2 • und seine Glieder • Die Freiheit und das • Himmelreich gewinnen • keine Halten! E.M. Arndt".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 1. pułku dragonów
"Dragoner Regiment • Prinz Albrecht • von Preußen • (Litth.) No. 1 • 1717-1919 •• Mit Gott • für • König und Vaterland".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 10. pułku dragonów oraz 33. pułku piechoty
"In Treue fest • Die Kameraden des. ehem. • Dragoner Regiments • König Albrecht v. Sachsen • (Ostpr.) No. 10".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 128. pułku piechoty
"Den Gefallenen des • Danziger Infanterie • Regiments Nr: 128 • 1914 - 1918".
Zdjęcia archiwalne
Tablica pamiątkowa 44. pułku piechoty
"Infanterie Regiment • Graf Dönhoff • (7 Ostpr.) Nr 44".