Zlokalizowana na cmentarzu przy ul. Księżodworskiej, w jego południowej części, przy ogrodzeniu. Pochowany jest tu lotnik - żołnierz armii niemieckiej. Na pomniku inskrypcja: "Getreu bis in den Tod".

Hans Barczewski urodził się w Działdowie. Był synem miejscowego pastora Ernsta Barczewskiego, superintendenta Kościoła Ewangelicko-Unijnego w latach 1910–1936. Służył w stopniu podporucznika (Leutnant) w FußA. R. 17. Zginął w Iławie.

Źródła:

• Verlustliste: Luftstreitkräfte 1914 – 1918 [w:] denkmalprojekt.org, dostęp 2016-10-03
• flieger-album.de, dostęp 2012-05-19 [nieaktywny]

Fot. Piotr Gapiński

Fliegerleutnant Hans Barczewski, *17. September 1895, † 21. Dezember 1916

Znajduje się na północnym krańcu Działdowa przy ul. Grunwaldzkiej. W opracowaniu M. Dehnena określany jako Soldau, "Heldenhain" nördlich der Stadt. Założony na planie prostokąta o wymiarach ok. 38x42 m. Otoczony wałem ziemnym o wysokości ok. 2 m. W części północnej zachowane około 70 betonowych płyt nagrobnych. Na niektórych z nich znajdują się numerowane tabliczki (najniższy numer – 54, najwyższy – 95) z napisami w języku polskim. Nie zachowała się żadna tabliczka imienna. Z zachowanych napisów wynika iż pochowani tu żołnierze polegli w 1914 r. pod miejscowościami: Cibórz, Działdowo, Grądki, Iłów, Kisiny, Koszelewy, Łęck Wlk. i Mały, Narzym, Niestój, Płośnica i Rudolfowo.

Pochowano tu pierwotnie 92 żołnierzy armii niemieckiej¹⁾ oraz 138 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej. Istnieje duże prawdopodobieństwo iż przenoszono tu szczątki poległych z innych, likwidowanych mogił i cmentarzy²⁾.

W sierpniu 1920 r. pochowano tu również nieznaną liczbę poległych w wojnie polsko-bolszewickiej.

W 1945 r. na cmentarzu pochowano kilkudziesięciu żołnierzy Armii Czerwonej. Powstało 30 nowych nagrobków, a część grobów z I wojny światowej uległo zniszczeniu. Jeszcze w 1983 r. cmentarz był zarejestrowany jako „wojskowy cmentarz żołnierzy radzieckich”. Obecnie nagrobków tych już nie ma, a szczątki żołnierzy Armii Czerwonej zostały przeniesione na inny cmentarz.

Źródła:

• Urząd Miasta Działdowo
• M. Dehnen, Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15, Würzburg 1966, s. 146

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Dariusz Felba

Feldw. Petonke, Landw. Inf. R. 21
Uffz. Klaasscn, Landw. Inf. R. 21
Uffz. Raffeidt, Landw. Inf. R. 21
Gefr. Greinke, Landw. Inf. R. 21
Gefr. Kühl, Landw. Inf. R. 21
Gefr. Raschke, Landw. Inf. R. 21
Gefr. Scharping, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Balke, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Belau, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Bordiert, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Böttcher, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Dittlaff, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Eichmann, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Elass, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Gillmann, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Grubbe, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Grzenkowski, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Hinz, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Jach, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Kieper (Zieper?), Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Klechowiec, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Knoop, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Koschnik, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Krößel, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Kühn, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Pawlikowski, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Richert, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schmidt, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schmuckel, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schmidt, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schroeder, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schumann, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Schurlies, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Steinbach, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Taube, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Thom, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Troyke, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Unglaub, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wagner, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wetzel, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wiens, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Will, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wolff, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wösner, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Zebi, Landw. Inf. R. 21
Uffz. Meyer, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Balachowski, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Görtz, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Menzel, Landw. Inf. R. 21
Landwehrm. Wiesniewski, Landw. Inf. R. 21
Gefr. Nördlinger, Landst. Batl. Cottbus II
Landwehrm. Kaßner, Landst. Batl. Cottbus II
Landwehrm. Kieper, Landst. Batl. Cottbus II
Landwehrm. Konczewski, Landst. Batl. Cottbus II
Uffz. Schulz, 6. überplanm. Landw. Batl. IV. A.K. Altenburg
Landwehrm. Oehlert, 6. überplanm. Landw. Batl. IV. A.K. Altenburg
Landwehrm. Thieme, 6. überplanm. Landw. Batl. IV. A.K. Altenburg
Landwehrm. Moritz, 3. überplanm. Landw. Batl. IV. A.K. Bernburg
Landstm. Böhler, Landst. Batl. Eisenach
Landstm. Langlotz, Landst. Batl. Eisenach
Offz. Stellv. Prell, mob. Ers. Batl. Gren. R. 5
Gren. Karsten, mob. Ers. Batl. Gren. R. 5
Seeger

Źródło: M. Dehnen, Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15, Würzburg 1966, s. 146

W 1914 r. na polu majątku Księży Dwór stała stodoła należąca do Emila Frankensteina, również właściciela wspomnianych dóbr. Podczas walk toczonych w październiku 1914 r. kwaterowali w niej żołnierze niemieccy. Pod osłoną nocy wojska rosyjskie spaliły stodołę, zaskakując śpiących w niej mężczyzn. Żywcem spłonęła bliżej nieznana liczba wojskowych, którzy spoczęli w kilku mogiłach. 42 z nich pochodzących z 5 i 9 kompanii 21. Pułku Obrony Krajowej (Landwehr Infanterie Regiment 21), pochowano w odległości ok. 300 m od miejsca tragedii, w grobie nr 99, na polu p. Borkowskiego (za cmentarzem żydowskim w kierunku drogi na Lidzbark).

W 1915 r. mogiłę uporządkowano, wytyczając miejsce spoczynku krawężnikami z ciosanego kamienia polnego. Wokół grobów na murowanych, otynkowanych słupkach urządzono pergole pokryte dzikim winem. W szczycie mogiły, na murach umieszczono cztery duże żelazne tablice zawierające nazwiska i stopnie wojskowe 47 poległych. Na piątej tablicy umieszczono napis:

"Der König rief zum Kampf • fürs Vaterland - • Lest hier am Stein, ob er • bereit uns Fand!".³⁾

Nowy właściciel gospodarstwa, p. Jan Więcek, w 1935 r. wystąpił do Ministerstwa Spraw Wojskowych z prośbą o likwidację mogiły, położonej zaledwie 60 m od jego domu. W swoim piśmie skarżył się na młodzież, która spotykała się tu wieczorową porą i zakłócała ciszę nocną. Innym razem wskazywał na bydło, które przez brak ogrodzenia wchodziło na teren mogiły, lub narzekał na ludność zadeptującą obsiane pole. Choć argumenty okazały się słabe, cmentarz ten został zlikwidowany. Decydujący okazał się czynnik finansowy. Utrzymanie mogiły w tej formie okazało się bardzo kosztowne. Tym bardziej, że potrzebny był pilny remont. W trakcie przeprowadzonej lustracji stwierdzono odpadanie tynku wraz z kawałkami cegieł. W związku z powyższym wojewoda pomorski zaproponował likwidację mogiły i przeniesienie poległych na cmentarz wojenny przy szosie do Burkatu. 25 X 1935 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zezwoliło na usunięcie pomnika. 8 XI 1935 r. dokonano ekshumacji.

Po odkryciu grobu wydobyto zwłoki 42 żołnierzy i przewieziono je na cmentarz wojenny w Działdowie przy dzisiejszej ul. Grunwaldzkiej. Tu zostały złożone w zbiorowym grobie oznaczonym nr 97. W trakcie ekshumacji okazało się, że z wymienionych na tablicach 47 poległych, czterech jest pochowanych na cmentarzu w Księżym Dworze przy drodze do Kurek, zaś jeden w grobie masowym w lasku brzozowym p. Barana (Rudolfowo). Otaczające mogiłę murki i pergole zostały rozebrane. Cztery metalowe tablice ze spisem poległych zostały przewiezione na nowe miejsce spoczynku. Piąta tablica zawierająca cytowany wyżej napis została umieszczona na wojennej mogile wojskowej znajdującej się na cmentarzu ewangelickim w Działdowie. W 1936 r. nie było już śladu pomnika. Grób nr 99 został zlikwidowany. Było to elementem prowadzonej komasacji cmentarzy wojennych i mogił porozrzucanych po polach w celu uchronienia prochów żołnierzy od możliwej profanacji a grobów od zniszczenia i zapomnienia.

Źródło: Działdowo. Tajemniczy pomnik, którego już nie ma [w:] mojemazury.pl, 2012-02-25

Utffz. Albert Affeldt, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Gefr. Karl Raschke, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Gefr. Eduard Scharping, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. [Gefr.] August Eichmann, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. Paul Grzonkowski [Grzenkowski], 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. Michael Klechowitz, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. [Gefr.] Johann Minkowski [Minkowsky], 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. Friedrich ...
Wehrm. Rudolf Schmidt, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. ... ...
Wehrm. Franz ...
Wehrm. Richard ...
Wehrm. Franz ...
Wehrm. Paul Will, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. Arthur Zels [Zebi], 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. Ferdinand Hinz, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. August Richert, 5. Komp. Landw. Inf. Regt. 21
Wehrm. August ...
Wehrm. Rudolf ...
Wehrm. Johann ...
Wehrm. Max ...
Wehrm. Karl ...
Wehrm. Friedrich ...

Źródła:

• M. Dehnen, Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15, Würzburg 1966, s. 146
• Deutsche Verlustlisten (Pr. 102), Ausgabe 279, 15. Dezember 1914, s. 3632 [Landwehr-Infanterie-Regiment 21]

Tzw. "Pomnik Lotników" wzniesiony w 1916 r. w miejscu mogiły dwóch pilotów⁴⁾, niemieckiego i rosyjskiego, którzy zestrzelili się wzajemnie w sierpniu 1914 r. Na pomniku tablice z napisami w języku polskim, niemieckim i rosyjskim: "Za życia wrogowie, w obliczu śmierci równi", nad nimi umieszczono wizerunki dwóch krzyży: Żelaznego i prawosławnego. Pomnik znajduje się przy ul. Męczenników, niedaleko skrzyżowania dróg 542 i 545.

Fot. Dariusz Felba

W opracowaniu M. Dehnena określany jako cmentarz przy drodze do Burkat (Kriegerfriedhof an der Chaussee nach Borchersdorf) Pochowano tu 7 żołnierzy armii niemieckiej. Bliższa lokalizacja nieustalona.

Na pomniku inskrypcja:

"Ihr töpfern Schimer deutscher • Friedensehre, • Die furchtlos sich der heilgen • Not geweiht, • Das nicht der Feind uns Heim • und Herd verheere, - • Mit Euren Lieben trägt • Alldeutschland Leid".

Ers. Res. [Musk.] Friedrich Hill, Radfahrer Kompagnie Nr. 85
Ers. Res. [Musk.] Bernhard Lange, Radfahrer Kompagnie Nr. 85
Ers. Res. [Musk.] Theodor Tempel, Radfahrer Kompagnie Nr. 85
Gefr. Georg Seyfarth, 4. Komp. Landsturm Inf. Batl. Bernburg
Wehrm. Karl Knütsch [Knötzsch], 4. Komp. Landsturm Inf. Batl. Bernburg
Wehrm. Oswin Franke, 4. Komp. Landsturm Inf. Batl. Bernburg
Wehrm. Emil Patzke, 4. Komp. Landsturm Inf. Batl. Bernburg

Źródła:

• M. Dehnen "Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15", Würzburg 1966, s. 146
• Deutsche Verlustlisten (Pr. 119), Ausgabe 307, 7. Januar 1915, s. 4081 [Landwehr-Infanterie-Bataillon Bernburg]
• Deutsche Verlustlisten (Pr. 105), Ausgabe 279, 18. Dezember 1914, s. 3715 [Radfahrer-Kompagnie Festung Marienburg]

• Powstańcze mogiły i pomniki 1830-31r.
• Powstańcze mogiły i pomniki 1863-64r.
• Pomniki wojen pruskich XIX w.
• Cmentarze i pomniki IWŚ 1914-18r.
• Cmentarze i pomniki walk o utrwalenie granic 1918-21r.
• Pomniki plebiscytowe na Warmii i Mazurach 1920r.
• Mogiły poległych i zmarłych na służbie 1921-39r.
• Cmentarze i pomniki wojny obronnej 1939r.
• Cmentarze i pomniki IIWŚ 1939-45r.
• Cmentarze i pomniki wojenne na terenie Polski i innych państw europejskich

• Zamki i warownie państwa krzyżackiego
• Kościoły i kaplice
• Przydrożne kapliczki na Warmii i Mazurach

• Le Mans grób ppor. Józefa Franka
• Saint-Mandé utworzono
• Pantin utworzono
• Ivry-sur-Seine utworzono
• Talence utworzono
• I Wojna Światowa (1914-18r.) [Francja]
• Nowiny [Mogiła żołnierska]
• Kowale Oleckie [Pomnik poległych i cmentarz]
• Giżycko (Lec) [Spis poległych]
• Koszyce (Košice) [Pomnik Żołnierzy Armii Czerwonej]
• Rogojny [2024-10-26]
• Krysk Nekrologi, Ltn. Max Paluka
• Kłajpeda [Cmentarz wojenny]
• Kłajpeda (Klaipėda) [Cmentarz wojenny]
• Bolków [2015-08-17]