Puchałowo

Położony po północnej stronie szosy z Wielbarka do Nidzicy, niedaleko budynku dawnej stacji kolejowej, obok cmentarza ewangelickiego. Założony na planie prostokąta, wzdłuż granic obsadzony lipami. Mogiły zbiorowe ułożone w dwóch rzędach. Pochowano tu 81 żołnierzy armii niemieckiej i 170 żołnierzy armii rosyjskiej poległych w dniach 28-30 sierpnia 1914 roku. Stan zachowania zły, układ mogił zatarty.

Pochowani tu żołnierze armii rosyjskiej to prawdopodobnie Kozacy z przybocznej sotni gen. Samsonowa. 29 sierpnia, między Puchałowem i Ruskowem kompania karabinów maszynowych z 1. batalionu strzelców Yorck von Wartenburg ze Szczytna rozbiła oddział liczący ponad 150 żołnierzy.

Ze wspomnień dowódcy kompanii, porucznika Ericha Balli (za S. Ambroziak, Legenda Samsonowa):

Drogą z Puchałowa nadchodzi z szaloną prędkością obłok kurzu. Szarżująca kawaleria! „Karabiny maszynowe marsz, marsz” – ryczy oberleutnant. Dzięki Bogu, są one na głównej ulicy wsi. „Ogień ciągły” (niem. dauerfeuer). Tylko to jedno słowo wyrywa się z ust dowódcy. Od zimnej krwi i przytomności umysłu czterech celowniczych zależy w ciągu trzydziestu następnych sekund życie i los więcej jak czterdziestu niemieckich żołnierzy… Teraz rozpoznaje się już twarze pierwszych jeźdźców, którzy pędzą w podwójnej kolumnie z rozłożonymi lancami. Wtedy uderza z czterech luf niszcząca salwa ognia. Skutek jest przerażający. Przednia kolumna nieprzyjaciela łamie się, upadając na drogę, niczym rwący potok ludzkich i końskich ciał. Następni jeźdźcy w piekielnym tempie, w jakim się znajdują, nie mogą zatrzymać swoich koni. Kilku próbuje odskoczyć od drogi, na prawo lub lewo. To się nie powodzi. Wszystko musi być nieubłaganie na tym małym miejscu, na którym śmierć swoimi chudymi palcami nieprzerwanie kosi. Całe życie rozprysnęło się tam w ułamku sekundy. Przez moment jeszcze ciała przewalają się w przerażającym chaosie. Potem zrobiło się cicho. Można jeszcze usłyszeć pojedyncze rzężenia i gdzieniegdzie śmiertelny kwik koni. Trzy nieprzyjacielskie szwadrony zginęły 29 sierpnia 1914 roku tuż obok Ruskowa śmiercią żołnierską. Nie uszedł prawie nikt.

Źródła:

• W. Knercer, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995, s. 91, 92
• S. Ambroziak, Legenda Samsonowa, [w:] Rocznik Mazurski, 2004, t. 8, s. 96

Fot. Piotr Gapiński

Rys. W. Knercer, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995, s. 91

Fot. ze zbiorów Kreisgemeinschaft Neidenburg

Gren. Klaffs, 4. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Hauk, 4. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Albert Zieslewitz, 4. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Hermann Browa, 4. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Franz Schippereit, 3. Komp. Gren. Reg. 3
Untffz. Otto Gruber, 1. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Wittbecker, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. August Aust, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Grossmann, 11. Komp. Gren. Reg. 3
Musket. Helderbrandt, 6.  Komp. Inf. Reg. 43
Musket. Kazmarzik, 5. Komp. Inf. Reg. 43
Musket. Rohm, 5. Komp. Inf. Reg. 43

Füs. Gustav Pechmann, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Janski, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Rüst, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Otto Hasenbusch, Gren. Reg. 3
Gren. Unbekannt, Gren. Reg. 3
Gefrt. Otto Trespe, 12. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Louis Schiebel, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Kirschstein, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Bolscheck, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Parke, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Elsner, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Joh. Borowski, 9. Komp. Gren. Reg. 3

Musket. Schwängler, 4. Komp. Inf. Reg. 43
Musket. Becker, 6. Komp. Inf. Reg. 43
Gren. Unbekannt, Gren. Reg. 3
Gren. Unbekannt, Gren. Reg. 3
Gren. Kranich, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Mohr, 6. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Rodehuskus, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Untffz. Zenke, Gren. Reg. 3
Ein Unbekannter, Jnf. Reg. 146
Musket. Paul. Krause, 2. Komp. Inf. Reg. 43
Res. Wilhelm Diener, 2. Komp. Inf. Reg. 43
Musket. Jansen, 1. Komp. Inf. Reg. 43

Ein unbekannter Russe
Ein unbekannter Russe
Ein unbekannter Russe
Gefrt. Anton Donnerstag, M. G. K. Inf. Reg. 43
Füs. Fleischhauser, 11. Komp. Gren. Reg. 3 (Inf. Reg. 11?)
Feldwebel unbekannt, 5. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Paul Brömme, 1. Komp. Gren. Reg. 3, * 19.4.1892
Nowakowski, † 1914
Gren. Marx, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. unbekannt, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. unbekannt, 4. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Thiemann, 4. Komp. Gren. Reg. 3

Musket. Gester, 5. Komp. Inf. Reg. 43
Gren. Bendig, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Musket. Uhlrich, 1. Komp. Inf. Reg. 43
Musket. Karl Heinz, 3. Komp. Inf. Reg. 43
Unteroffizier unbekannt, 3. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Müller, 3. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Kornitz, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Feldwebel Julius Reck, 11. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Ambramm, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Oskar Grünheid, 5. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Mohrbeck, 1. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Gustav Döring, 11. Komp. Gren. Reg. 3

Inf. Schertfeger, 3. Komp. Inf. Reg. 43
Unteroffz. Fr. Gartz, 4. Komp. Inf. Reg. 43
Füs. Franz Gorny, 11. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Strunk, 11. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Baier, 6. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Küff, 11. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. Willy Kaiffer II, Gren. Reg. 3
Landstm. Joh. Koschka, † 8.11.1914
Gefrt. Termer, 8. Komp. Inf. Reg. 43
Trompeter Zander, † 1914
Unteroffz. Paul Nünke, 5. Eskadron J:ager z. Pf. 10
Vicefeldwebel Popak, 9. Komp. Gren. Reg. 3

Gren. unbekannt, Gren. Reg. 3
Gren. unbekannt, Gren. Reg. 3
Gefrt. unbekannt, 1. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Otto Blöder, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. Anton Pfeiffer, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. August Pahlke, 6. Komp. Gren. Reg. 3

Füs. Hartens, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Fleischer, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Georg Belcher, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. August Karnikowski, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Füs. Albert Schubert, 12. Komp. Gren. Reg. 3
Gren. August Schrader, 7. Komp. Gren. Reg. 3

Źródło: Archiwum Państwowe w Olsztynie, sygnatura 367/3612