Giżycko (Lec)

Znajdujący się obok giżyckiego zamku i odsłonięty we wrześniu 1924 roku pomnik poświęcony był pamięci poległych w czasie oblężenia Twierdzy Boyen w 1914 roku. Został zniszczony po roku 1945, zaś zachowana, schodkowa podstawa pomnika istniała do ok. 2008/2009 roku, kiedy to została usunięta podczas budowy hotelu St. Bruno.

Fot. Krzysztof Stachowski

Znajdujący się przed pocztą pomnik upamiętniał żołnierzy 5. oddziału karabinów maszynowych (Maschinengewehr-Abteilung Nr.5). Został odsłonięty 1 czerwca 1924 r. Niezachowany. Obecnie w tym miejscu znajduje się fontanna.

"Weltkrieg 1914-18 • Zur …. Er…. • den gefallenen Kameraden • des Masch. Gewehr.. •• DEN HELDEN".

Fot. Grzegorz Putkowski

Fot. N/N

Znajdujący się w lesie miejskim pomnik upamiętniał żołnierzy 82. (2. mazurskiego) pułku artylerii polowej (2. Masurisches Feldartillerie-Regiment Nr. 82). Zachowany cokół (wraz z jedną z płyt, na której opisano wojenny szlak bojowy jednostki) i fragment rzeźby. Autorem pomnika był Georg Fuhg z Pieniężna.

"DEM • GEDÄCHTNIS • UNSERER GEFALLENEN • KAMERADEN • DAS • KÖNIGL. PR. 2. MAS. • FELDARTILLERIE • REGIMENT No. 82".

"1914: TANNENBERG • AN DEN MASURISCHEN SEEN • VORMARSCH AUF WARSCHAU • SCHLACHT BEI LODSZ • KÄMPFE IN NORDWEST POLEN • 1915: KÄMPFE UM BOBER UND NAREW • VOR OSTROLENKA • VOR NOWOGEORGIEWSK • VOR GRODNO BIS ZUR BERESINA • 1916: VOR DÜNABURG • AM STOCHOD • AUF DEM RÜMANISCHEN KRIEGSCHAUPLATZE • 1917: KÄMPFE AM PRIESTERWALD • AM CHEMIN DES DAMES • AM WINTERBERG • VOR VERDUN • VOR REIMS • 1918: GROSSE SCHLACHT IN FRANKREICH • ANGRIFF AUF DEN CHEMIN DES DAMES • ANGRIFFSSCHLACHT AN DER MARNE • ABWEHRSCHLACHTEN ZWISCHEN SOISSONS UND REIMS • IN DER CHAMPAGNE UND • AN DER OISE".

Fot. Krzysztof Stachowski

Kościół katolicki został konsekrowany w 1938 r. i otrzymał nazwę St.-Bruno-Gedächtniskirche czyli św. Brunona i Pamięci. Drugi człon nazwy miał upamiętnić żołnierzy niemieckich poległych na wschodzie w czasie I WŚ. Kościół był przesiąknięty symboliką wojenną m.in. kształt wieży, miecze na tarczy zegara, monumentalna płaskorzeźba nad wejściem do kościoła ukazująca św. Brunona po środku, po jego lewej stronie brata-rycerza krzyżackiego, zaś po prawej współczesnego żołnierza niemieckiego z karabinem (autorstwa Leo Landmanna z Gdańska). Po drugiej wojnie światowej z frontonu na życzenie wiernych zniknęła dawna wojenna symbolika, wpierw zastąpiono ją drewnianym krzyżem. Potem w 1973 r. powstał projekt Z. Konarzewskiego mozaiki ukazującej św. Brunona w otoczeniu wojów pruskich. Ukończono ją w 1975 r.

Źródło: G. Białuński "Giżycka tradycja św. Brunona" [w:] giżycko.pl, dostęp 2012-11-30

Fot. Grzegorz Putkowski

Kwatera była ulokowana w wydzielonej części dawnego cmentarza miejskiego. Stanowiła miejsce spoczynku 264 żołnierzy armii niemieckiej oraz 17 żołnierzy armii rosyjskiej (liczba za opracowaniem: Heinemann, Kämpfe um Lötzen in den Kriegsjahren 1914/15). Kwatera została zniszczona po 1945 r. Na jej terenie dokonywano nowych pochówków, dopóki nie założono cmentarza komunalnego w północnej części miasta. Obok kwatery znajdował się pomnik, poświęcony poległym w czasie I wojny światowej. Na pomniku umieszczony był stylizowany wizerunek żelaznego krzyża oraz napis "UNSEREN HELDEN 1914 - 1918". Napisy zostały usunięte po 1945 r.

W 1993 r. na dawnym pomniku poległych umieszczono tablicę o treści:"Dla upamiętnienia miejsca spoczynku 264 żołnierzy niemieckich i 17 rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej. GIŻYCKO 08.1993 r.". Wokół obelisku ułożono 39 betonowych płyt nagrobnych (tzw. poduszek) z danymi poległych żołnierzy, spoczywających pierwotnie na terenie kwatery wojennej. Zachowane płyty upamiętniają 63 żołnierzy armii niemieckiej (w tym 2 o nieznanej tożsamości) oraz 3 żołnierzy armii rosyjskiej (w tym 2 o nieznanej tożsamości).

Na przełomie października i listopada 2021 r. pomiędzy powojennymi pochówkami odkryto 3 kolejne betonowe płyty nagrobne, na których umieszczono dane 9 poległych żołnierzy armii niemieckiej.

Fot. Grzegorz Putkowski

Fot. Grzegorz Putkowski

Fot. Grzegorz Putkowski

D. Semmter, Fortifik. Lötzen, † 22.2.15
A. Brüggemann, 2. L. Btl. 87, † 4.3.15
Russe Milien
A. Theus, 2./Ldst. Btl. Konitz, † 11.12.14
F. Freiwald, L.I.R. 18, † 10.10.16
M. Wassmuth, 3. Batt. F.A. Ers. Batl. 22, † 14. u. 17.2.15
R. Stinski, 4./I.R. 175, † 14. u. 17.2.15
A. ..., 4./L.I. Btl. 47, † 7.2.15
Matter, Feld Masch. Gew. Z. 13, † 5.2.15
F. Gawehn, 5./Füs. R. 33, † 15.12.14
W. Kömmling, 6./Füs. R. 33, † 15.12.14
F. Dege, 7./Füs. R. 33, † 15.12.14
H. Neumann, 3./L.I. Btl. Königsb., † 5.12.14
A. Krull, 3./Ldst. Btl. Neustrelitz, † 5.12.14
unbek. Deutsche, † 5.12.14
F. Külling, 3/R.I.R. 256, † 4.7.15
W. Hirsch, 3/Arm. Batl. 42, † 5.5.15
K. Roß, R.I.R. 151, † 15.5.16
A. Paschen, 4./Ldst.I.Batl. Allenstein, † 28.1.17
F. Kuberski, 2.Esk. Hus.R.5, † 12.6.16
P. Preuß, 2/I.R. 147, † 28.1.15
O. Remer, 4./L.I. Btl. Schlawe, † 28.1.15
H. Kühn, 6./L.I.R. 76, † 18-20.12.14
F. Wrzat, 4./L.I.R. 5, † 18-20.12.14
H. Hatmann, 3. F.A.R. 22, † 18-20.12.14
G. Grabs, 2./I.R. 148, † 24.7.15
J. Külzer, I.R. 52, † 20.2.16
E. Stangenberg, 3./Btl. Graudenz, † 9.11.14
W. Roßmann, 4/I.R.147, † 5.11.14
M. Setter
?. Fritz, 1./L.I.R. 5,  †?
A. Dzielak, 3./ I.R.147, †?
Schaletzki, 4./Füs. R. 33, † 15-17.12.14
H. Bredau, 6./Füs. R. 33, † 15-17.12.14
A. Zielinski, 10./I.R. 147, † 15-17.12.14
E. Genrich, 1./L.I.R. 87, † 6. u. 7.2.15
J. Richter, 1./Batt. F.A.R. 7, † 6. u. 7.2.15
Lengwenat, 2./Füs.R. 33, † 25.12.14
O. Böhnke, 3./Füs.R. 33, † 25.12.14
A. Dembeck, 1./Ldst. Btl. Lötzen, † 25.12.14
? Krüger, ?/Ldst. Btl. Bartenstein, † 25. u. 26.12.14
W. Cramer, ?/L.I.R. ?, † 25. u. 26.12.14
2 Russen
H. Gast, I.R.147, † 8.3.17
G. Fischer, 1./Arm. Batl. 15, † 7.4.15
O. Abromeit, Fuhrpark. Kol. 2, † 8.12.14
W. Pahle, 7./F.A.R. 4, † 4. u. 6.12.14
P. Pillack, 3./Füs.R. 33, † 4. u. 6.12.14
A. Schröder, 3./Arm. Batl. 43, † 5.4.15
F. Spork, F.A.R. 1, † 5. u. 7.1.15
Wermelskirche?, 5./I.R. 45, † 5. u. 7.1.15
Ch. Jansen, † 27.9.15
1. unbek. Deutcher
G. Schimkat, 2/I.R. 147, † 15.1.15
J. Brinski, 1./L.I.R. 18, † 15.1.15
F. Schukar, Ers. M.G. Zug 20.A.K., † ?.1.15
S. Eble, 2./Arm. Btl. 107, † 22.6.15
L. Kühne, 1./Arm. Btl. 99, † 22.6.15
F. Rosinski, 5./Fest. Train. Abt. 14, † 23.6.19
G. Noeßke, F.A.R. 22, † 17.6.17
H. Feuquet, 4./Ldst.I.Batl. Neustrelitz, † 25.12.14
G. Karsten, 4./Ldst.I.Batl. Dt. Eylau, † 25.12.14
H. Springer, † 25.12.14
M. Haselhorst, 1./L.I.R. 76, † 11 u. 12.12.14
W. Bechtold, 2./L.I. Batl. Darmstadt, † 11 u. 12.12.14
H. Timm, 9./L.I.R. 76, † 25.11.14

J.[akob] Twardowski [Twardowsky], 2./I.R.147, † 26.1.15
P.[aul] Gerschel, 2./I.R.147, † 26.1.15
F.[ritz] Obermeyer, 6./I.R.33, † 26.1.15
F.[ranz] Urbaneck, 9./Füs.R.33, † 13-15.12.14
M.[ax] Schuppmann, 10./Füs.R.33, † 13-15.12.14
F.[ranz] Gringel, 5. Batt. F.A.R. 1, † 13-15.12.14
?. Grieser, Fortifik. Lötzen, † 23.1.15
?. Süter, Fortifik. Lötzen, † 23.1.15
F. Smollick, † 23.1.15

Dwie płyty nagrobne poświęcone żołnierzom armii niemieckiej, poległym w czasie I WŚ, znajdują się na składowisku płyt w północno-wschodniej części dawnego cmentarza miejskiego. Co najmniej jedna z płyt pochodzi z terenu kwatery wojennej (jest widoczna na archiwalnych widokówkach).

Fot. Grzegorz Putkowski

Fot. ze zbiorów deutsche-kriegsgeschichte.de

Friedr. Krauss
Franz Symanzik, Offz. Stellv. i. I.R. 43, geb. 10.9.1886, gef. 29.1.1915

Zlokalizowany przy ul. Moniuszki, obok jeziora Popówka Mała. Według tablicy informacyjnej miejsce spoczynku 243 żołnierzy armii niemieckiej i 175 żołnierzy armii rosyjskiej poległych podczas I wojny światowej (liczba za opracowaniem: Heinemann, Kämpfe um Lötzen in den Kriegsjahren 1914/15) oraz 7 żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w latach 1939-1945. Na cmentarzu dokonywano również pochówków jeńców wojennych z obu wojen światowych, w tym żołnierzy polskich wziętych do niewoli w 1939 r.

Fot. Dariusz Felba

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Piotr Gapiński

Leutnant August May, Inf. Regt. 147, † 12.12.14

Ers. Res. P. Waitka, Inf. Regt. 227, † 24.10.14
Wehrm. Wittich, Res. Art. Regt. 49, † 24.10.12
Musket. Sander, Inf. Regt. 225, † 24.10.12
Gfr. Burgmann, Res. Art. Regt. 49, † 24.10.12
Ers. Res. W. Margnes, Inf. Regt. 227, † 24.10.14
Kriegsfrw. W. George, Inf. Regt. 231, † 25.10.14

Fusil. Ad. Horstmann, Gren. Regt. 5, † 16.9.14
Grend. F. Gonschorreck, Gren. Regt. 4, † 16.9.14
Musk. Hermann Post, Inf. Regt. 176, † 17.9.14
Musk. B. Wischnowski, Inf. Regt. 128, † 12.9.14
Musk. B. Radziong, Inf. Regt. 129, † 16.9.14
Wehrm. Aug. Rumpelt, Inf. Regt. 33, † 16.9.14
Reserv. Waschkewitz, Inf. Regt. 128, † 12.9.14
Musk. Albert Grunherd, Inf. Regt. 44, † 18.9.14
Jäger Karl Buchholz, Jäg. Regt. zu Pf. 4, † 19.9.14
Inftr. G. Schmuschka, Russ. I. Regt. 170, † 19.9.14
Gefr. Sieder Banni, Russ. I. Regt. 302, † 16.9.14

Luftschiffer August Wilk, Luftschifferabt. 8, † 8.10.14
Maurermeister H. Brandenburg † 9.10.14
Armierungssoldat Julius Gerber, Fortifikation Lötzen, † 13.1.15
Beamt. St. Vertr. Karl Bornel, Garn. Lat. z. Lötzen, † ?.6.16
Pionier Fritz Gabriel, 6. Minenw. Batl. Arys, † 3.1.17
Kriegsinvalide Franz Foltin, † 2.9.17
Ok. Handw. Emil Sbrzesny, Bekl. Batl. Elbing, † 30.6.18
Walter Hering, Leutnant d. R. im Fussartl. Regt. Nr. 1 Ritter d. EK, * 15.10.1895 † 24.10.1918
Sergeant Rudolf Seneberg, Landst. Batl. Lötzen, † 21.12.18
Landsturmann Albert Schulz, 2. Komp. Arm. Batl. 108, † 25.10.18
Kanonier Wilhelm Bartschm, Ers. Batl. Fuszartl. Regt. 22, †23.7.18
Telegrafist Eugen Brumm, Festfernspr. Abt., † 16.1.19

Infantrist M. Sandiganow, Russ. Inf. Regt. 202, † 2.11.18
Schütze Grigori Vasilenko, Russ. Schützen Regt. 8, † 18.10.17
Infantrist Iw. Schmacionek, 5. Kaukas Etap. Batl., † 5.6.15
Infantrist Iwan Rosmkow, Russ. Inf. Regt. 171, † ???

Soldat ?? Serbin, Rumane, † 15.5.17
Infantrist Josef Cardelli, Ruman. Inf. Rgt. 41, † 29.3.17
Infantrist Aga Laidbatalow, zu Turkes Inf. Regt. 4, † 6.5.16
Belgier Lux Bauderie, † 13.9.17
Belgier Julius Debonte, † 22.2.17
Belgier Oskar Martinet, † 6.2.17

Garnisonpfarrer Gottfried Bienk

Kriegsverletzter Willi Sokoll, Vers. Stell Lötzen, † ?6.1.20
Hilfswochim, Erlih Goy, Schutzpolizei Lötzen, 12.?.21
Oberschütze Ernst Chlensch, III. Inf. Regt. 2, † 2.6.22
Kanonier Paul Hennig, 5. Artl. Reg. Allenstein * 13.9.14, † 17.11.34

Źródło: zachowane inskrypcje

/?/
Generalmajor v. Blankensee, geb. 22.II.1858, gest. 14.XI.1914

/127/
Leutnant im I.R. 147 August May, geb. 20.2.1882, gest. 10.12.1914

/47-48/
Res. Garbe, I.Rgt. 10/129, gest. 11.9.14
Gefr. Emil Mrotzeck, Jäg.R.z.Pfd. 2/10, gest. 9.9.14
Utffz. Oskar Rosinski, Ostpr.Ul.R. 5/8, gest. 10.9.14
Kurt Wetzel, Inf.Rgt. 10/129
Musk. Nelson, Inf.Rgt. 10/129
Unbek. Erk. M. 201 Gren. Rgt. K.F.III 10. K. --> Füs.Heinr.Menke, Fr.(Gr.?)R.10/1 K.F.III, gest.12.9.14
Vizef. Polzin, Inf. Rgt. 1/141
Res. Boleslaw Goliembiewski, I.R. 3/141, gest. 9.9.14
Gefr.d.R. Stanislaus Siszynski, I.R. 8/61, gest. 9.9.14
Res. August Sprafke, I.R. 10/61, gest. 9.9.14
Hellmann, I.R. 1/129
2 unbekannte Deutsche

/48/
die Russen Prachocki Aliachi, gest. 12.9.14
Saczyk Russ. Artl.R. 43, gest. 12.9.14
14 unbekannte Russen

/49/
Musk. Albert Lintzen, I.R. 4/43, gest. 14.9.14
Res. Joseph Otten, Gren.R. 4/5, gest. 14.9.14
Wehrm. Albert Pieper, Inf. R. 1/129, gest. 13.9.14
Res. Bruno Kunz, Inf. Regt. 8(?)/43, gest. 12.9.14
Res. Lock, Inf. Regt. 10/129, gest. 12.9.14
Feldw. Reinhold Jaeckel, I.R. 9/128, gest. 14.9.14
Gefr. Heinrich Schnorr, Gren.R. 2(6?)/1, gest. 14.9.14
Gefr. Fritz Krause, Gren.R. 2/1, gest. 15.9.14
Wehrm. Wilh. Wabdo (Willi Waldow),  I.R. 11/129, gest. 13.9.14
Musk. Stegemann, Inf.R. 10/61, gest. 12.9.14
Musk. Krebs,  Inf.R. 6/129, gest. 13.9.14

/45/
[Dum]ke, F.A.R. 5/15, gest. 1.10.14
[Albers], Gren.R. 9/1, gest. 3.10.14
Zurawski, Feld.R. (?)/71, gest. 5.X.14
Obischewitz, gest. 2.10.14
Nikolai Berewow, gest. 3.10.14

/45/
Res. Otto Kreft, I.R. 1/128, gest. 28.9.14
Kan. Otto Teichmann, Sächs.Kav.R. Borna, 30.9.14
Pion. Max Putscka, Pion.Btln. 1/1, 1.10.14

/45/
die Russen Feldw. Polnitschak, gest. 26.9.14
die Russen Gem. Proligien, gest. 27.9.14
die Russen Saeaeff Gabdulchair, gest. 29.9.14

/44/
Sergt. Berhard Sziedat, Fußa.R. 1/1, gest. 23.9.14
Utffz. Leon Wodiczka, I.R. 3/45, gest. 24.9.14
Wehrm. August Klingbeil, I.R. 11/33, gest. 23.9.14
Res. August [Rickert]
Res. Robert [Bruck]
Jg. Hugo Sch[auffler]

/44/
[Ser]gei Kulakow, gest. 24.9.14
[...], Russ.I.R. 172, gest. 25.9.14

/54/
Wehrm. Peter Mocek, I.R. 9/33, gest. 19.9.14
Gefr. Joseph Klesmitt, I.R. 1/128, gest. 21.9.14
Musk. Fritz Bromund, I.R. 2/152, gest. 21.9.14
Gren. Hugo Siebel, Gren.R. 4/4, gest. 21.9.14
Gren. Schüler, Gren.R. 6/5, gest. 21.9.14

/54/
Russe Pu[...]
Russe Turk[...]
Russe Beli[...]

/?/
Offz. Stelv. Ernst Krüger, Landw. Inf.Regt. No.5
Res. [Johann] Lengowski [Fortifikation Lötzen]
Gefr. [Otto?] Kuntermann [Grenadier Regiment 3]
Wehrm. Kwiatkowski

/?/
Inf. Ferdinand Pfeiffer, I.R. 10, gest. 15.10.14
Wehrm. Otto Tschöpel, I.R. 12/225, gest. 16.10.14
3 unbekannte deutsche Soldaten

/43/
Ers. Res. Paul Woithe, I. R. 9/227, gest. 24.10.14
Ldst. Wittig, R.A.R. 49, gest. 24.10.14
Inf. Sander, R.I.R. 11/225, gest. 24.10.14
Gefr. Burgmann, Felda.R. 5/49, gest. 24.10.14
Ers. Res. Wilh. Margner, I.R. 5/227, gest. 24.10.14
Kriegsfr. Willi George, I.R. 2/231, gest. 25.10.14

/?/
Alexander Mitt, 5. Komp. Russ. Inf. Rgt. 252, gest. 18.8.15

Źródło: archiwalne zdjęcia i pocztówki

Jean Forger, † 4.8.16

Źródło: archiwalne dokumenty