Różan

Znajduje się przy bramie wejściowej, na cmentarzu parafialnym w Różanie.

W dniu 7 sierpnia 1920 r. oddziały Armii Czerwonej zajęły Różan i uwięziły szesnastu członków miejscowego Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa. Aresztowanych poprowadzono na zachód. 9 sierpnia, w Szwelicach, bolszewicy zamordowali Piotra Zygmunta, burmistrza Różana. 17 sierpnia konwój z aresztowanymi wrócił do Różana, gdzie dwóm więźniom - aptekarzowi K. Strupczewskiemu i księdzu Wł. Siekierkowskiemu - udało się przekupić strażnika i odzyskać wolność. Pozostali uwięzieni zostali doprowadzeni do miejscowości Miecze koło Grajewa. Dotarły tu także inne grupy aresztowanych na Mazowszu. 23 sierpnia 1920 r. około 45-55¹⁾ osób zostało wymordowanych przez bolszewików. Do zasypania dołu, gdzie wrzucono ciała, zmuszono miejscową ludność.

Po wyzwoleniu Różana przez Wojsko Polskie przywieziono ciało Piotra Zygmunta i pochowano go w grobie rodzinnym. Do połowy września los pozostałych był nieznany. Dopiero w październiku 1920 r. dokonano ekshumacji grobu w Mieczach, a ciała 13 zamordowanych mieszkańców Różana pochowano w ich rodzinnym mieście we wspólnej mogile.

Pomnik na mogile został ustawiony w 1929 r. Na tablicy umieszczono imiona i nazwiska pochowanych oraz napis:

”ZAMORDOWANI PRZEZ BOLSZEWIKÓW W 1920 R. • POWSTANIE MŚCICIEL Z KOŚCI NASZYCH • I ZAPALI SERCA PRZYSZŁYCH POKOLEŃ GORĄCĄ • MIŁOŚCIĄ OJCZYZNY • 1929”

Nieopodal pomnika znajdują się mogiły żołnierzy WP poległych w 1939 r.

Źródło: „Tajemnica krzyża pod Mieczami”, [w:] Rajgrodzkie Echa, nr 7-8, Lipiec – Sierpień 2000.

Fot. Krzysztof Menel

Piotr Zygmunt, burmistrz Różana, lat 29, zamordowany w Szwelicach 09.08.1920

Zamordowani w Mieczach k. Grajewa 23.08.1920
Jerzy Bałtusis, nauczyciel, lat 50
Roman Bronisławski, stolarz, lat 40
Ignacy Chechłowski, felczer, lat 32
Jan Gutowski, rolnik, sekretarz Zarządu Miasta Różan, lat 55
Antoni Goss, robotnik, lat 38
Ludwik Malowańczyk, felczer, lat 72
Gabriel Miedzianowski, rzeźnik, lat 43
Piotr Miedzianowski, krawiec, lat 33
Antoni Skwarski, naczelnik poczty w Różanie, lat 41
Jan Wiśniewski, handlowiec, lat 50
Wiktor Wiśniewski, lat 18
Adam Zaręba, rolnik, lat 45
Wiktor Zawadzki, lat 56