Waplewo

Usytuowany przy szosie, na zachodnim skraju wsi, pomiędzy rzeczką Maróżką a drogą do Jadamowa. Na planie zbliżonym do kwadratu. Głównym elementem założenia jest wysoki betonowy krzyż, stojący przy południowej granicy cmentarza, przed krzyżem znajdował się ołtarz wykonany z kamiennych ciosów. Krzyż otoczony niskim kamiennym murkiem. Na osi krzyża główna, szeroka aleja, prowadząca w kierunku północnym, w pobliżu brzegu rzeczki łączy się z prostopadłą do niej aleją, prowadzącą od szosy wzdłuż linii brzegowej rzeczki. W pobliżu zbiegu obu alej, na osi krzyża — zbiorowa mogiła. Po obu stronach głównej alei rząd pojedynczych grobów. Po wschodniej stronie krzyża oraz przy alei prowadzącej wzdłuż brzegu rzeczki mogiły ziemne żołnierzy rosyjskich z drewnianymi prawosławnymi krzyżami. Na mogiłach żołnierzy niemieckich krzyże łacińskie. W części cmentarza przy szosie układ grobów całkowicie zatarty. Aleje obsadzone lipami, wewnątrz klony i świerki.

Cmentarz został odsłonięty 21 września 1919 r, spoczywają tu żołnierze armii niemieckiej i rosyjskiej, którzy polegli w rozegranej pomiędzy Waplewem a jeziorem Mielno bitwie, 28 sierpnia 1914 r. Dane dotyczące liczby pochowanych tu żołnierzy, rozbieżne: wg M. Dehnena spoczywa tu 428 żołnierzy niemieckich i 162 żołnierzy rosyjskich, wg listy poległych — 433 niemieckich i 205 rosyjskich. Cmentarz odnowiony, wzdłuż alejek ustawione drewniane krzyże (bez informacji o poległych).

Pierwotnie, przy wejściu na teren cmentarza znajdował się pomnik z tablicą o treści:

"AN DIESER STELLE VERBLUTETE • AM FRÜHEN MORGEN DES • 28. AUGUST 1914 • DAS INFANTERIE-REGIMENT • FREIHERR HILLER v. GÄRTRINGEN • (4. POSENSCHES) NR. 59 • IM ANGRIFF AUS RICHTUNG • ADAMSHEIDE GEGEN DIE • 8. RUSSISCHE DIVISION. •• ES FIELEN: • OBERST SONNTAG, 21 OFFIZIERE, • 42 UNTEROFFIZIERE, 703 MANN, • EIN DRITTEL HIERVON AM • 26. 8. 1914 BEI GARDIENEN. •• ZU IHREM EWIGEN • GEDÄCHTNIS • DIE KAMERADEN-VEREINE • EHEMALIGER 59-ER • DANZIG DT. EYLAU KÖNIGSBERG • BERLIN DÜSSELDORF •• DER OFFIZIER-VEREIN • REGIMENT VON HILLER BERLIN. •• WAPLITZ DEN 28. AUGUST 1934".

W uroczystości odsłonięcia pomnika wziął udział August von Mackensen.

Źródło: W. Knercer, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995, s. 111

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Ryszard Bogucki

Fot. Piotr Gapiński

Otto Brehme, Viz. Feldwbl 2. Batl. J. Reg. 151, * 13.3.1887, † 23.8.1914
GEFR. CHRIWAN
Max Jung, Postassistent Einj. Freiw. Untffz. Jnft. Reg. 59 8 Komp., * 23.9.1889, † 28.8.1914
Oberst Sonntag, † 28.8.1914,  RegKdr I. R. 59

Tablice pochodzą prawdopodobnie z kościoła w Żelaźnie (niem. Seelesen).

Fot. Piotr Gapiński

Den Heldentod fürs Vaterland
starben aus dem Kirchsp. Seelesen

Musk. Max Ratzinski, † 1.6.1918
Grenad. Gottl. Lux, † 13.4.1918
Kan. Paul Kopetsch, † 20.10.1918
Zivil Gef. Gottl. Stetza, † 28.11.1916
Wehrm. Aug. Stawski, † 18.12.1914
Pion. Adolf Thomek, † 5.3.1915
Ers. Res. Aug. Gornÿ II, † 14.11.1914
Landst. Emil Putzka, † 15.9.1916
Muskt. Aug. Jedamski, † 13.4.1918
Pion. Gust. Stopinski, † 25.9.1915
Schüte Herm. Thomek, † 9.10.1918
Kan. Georg Mekelburg, † 10.7.1915
Ers. Rek. Rud. Striewski, † 25.6.1915
Vize Feldw. Karl Hamburger, † 29.9.1917
Fahrer Otto Maciolek, † 3.10.1914
Ers. Rekrut Herm. Merchel, † 21.2.1919
Gefr. Friedr. Grabowski, † 8.8.1918
Pionier Herm. Bartsch, † 15.4.1920
Untffz. Gust. Zerrahn, † 9.8.1917
Hornist Joh. Wieschnewski, † 11.10.1914
Untffz. Emil Kopetsch, † 25.6.1915
Rekr. Herm. Lewandowski, † 8.9.1916
Muskt. Herm. Koppetsch, † 4.9.1916