Ostróda

Zlokalizowany przy dawnej i powojennej strzelnicy wojskowej, nad Jeziorem Pauzeńskim, około 2 km na północ od Ostródy. Głaz o regularnym kształcie i wysokości około 2 m, na którym pierwotnie umieszczona była marmurowa tablica z inskrypcją: "Zum Gedächtnis • der • gefallenen Kameraden • Osterode O/Pr. am 70. Geburstage • Hindenburgs 2. Oktober 1917 • Rekruten - Depot E 18".¹⁾ Tablicę ufundowali żołnierze 18. pułku piechoty z Ostródy, w 70. rocznicę urodzin marszałka Hindenburga. Na kamieniu widoczne ślady mocowania tablicy.

Źródło: Katalog nieznanych i zapomnianych zabytków powiatu ostródzkiego, Ostródzkie Stowarzyszenie Kulturowe SASINIA, Ostróda 2008

Fot. Ryszard Bogucki

Znajduje się w kościele ewangelicko-augsburskim, przy ul. Sienkiewicza, pod emporami z prawej strony ołtarza, obok tablicy poświęconej poległym w walkach 1870-71. Marmurowa tablica z napisem:

"Zum Gedachtnis • dem im Weltkriege 1914-1918 • gefallenen Helden der • Stadtgemeinde Osterode".²⁾
"Niemand hat gröβere Liebe denn die, • daβ er sein Leben lässet für seine Freunde. •• Ev. Johannes".³⁾

Źródła:

• Ryszard Bogucki, Tablice pamięci, Okolice Ostródy 2010
• mazury.ostroda.pl, dostęp 2013-01-08

Fot. Piotr Gapiński

Usytuowany w południowej części miasta, przy ul. Bolesława Chrobrego, nad jeziorem Sajmino, w pobliżu dawnego cmentarza ewangelickiego, założony przy lazarecie. Na planie koła, z centralnie usytuowanym na niedużym podwyższeniu — monumentalnym, betonowym krzyżem. Wokół krzyża trzy rzędy mogił ziemnych, na każdej niski, drewniany krzyż. Cmentarz pierwotnie ogrodzony, wzdłuż granic obsadzony tujami, przy alejkach oddzielających rzędy mogił obsadzony lipami. Wejście poprzez bramę, osadzoną na dwóch słupach, wzniesionych z ciosów kamiennych.

Pochowanych jest tu 254 żołnierzy armii niemieckiej, głównie zmarłych z ran w latach 1914-1918, 24 weteranów zmarłych na początku lat dwudziestych, 5 żołnierzy armii rosyjskiej i 1 żołnierz rumuński. Cmentarz zachowany w stanie szczątkowym, z dawnego założenia zachował się krzyż i częściowo drzewostan. Układ mogił całkowicie zniszczony.

Źródło: W. Knercer "Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim" (1995)

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Ryszard Bogucki

Częściowo zachowany granitowy pomnik poświęcony uczniom i nauczycielom seminarium nauczycielskiego, poległym podczas I wojny światowej. Odsłonięty 5 marca 1926 roku, pierwotnie zlokalizowany na obecnym Placu Jana Pawła II (przed nieistniejącym już budynkiem seminarium), obecnie na cmentarzu wojennym 1914-18, położonym nad jeziorem Sajmino.

Na pomniku inskrypcje:

"ERRICHTET VON DEN EHEMALIGEN • ZOGLINGEN DES LEHRERSEMINARS • OSTERODE • 1926".
"UNSERN KAMERADEN • ZUM EHRENDEN GEDACHTNES • 1914-1918".

Źródło: "Katalog nieznanych i zapomnianych zabytków powiatu ostródzkiego"

Fot. Piotr Gapiński

Fot. Ryszard Bogucki

Niezachowana tablica upamiętniająca pobyt w murach ówczesnego liceum (obecnie szkoła podstawowa nr 2 im. Gustawa Gizewiusza, przy ul. Olsztyńskiej) Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa, w czasie bitwy pod Tannenbergiem.

Fot. Piotr Gapiński

Znajdowała się w seminarium nauczycielskim. Została odsłonięta 26 czerwca 1920 r. W prawym, dolnym rogu sygnatura autora (A. PELZ, KBG.).

"Aus diesem Haus rief Deutschlands Not • Zu Kampf und Sieg in Heldentod: •• [nazwiska poległych] •• Den tapferen Kämeraden zum ehrenden Gedächtnis • gewidmet von den Kreigsseminaristen, • Seminaristen und Präparanden im Jahre 1920".

Lehrer:
Ernst Neumann
Gustav Simon

Seminaristen:
Paul Cziesta
Erich Dobrindt
Wilhelm Kinder
Ernst Ogrzewalla
Oswald Orlowski
Max Pilchowski
Kurt Arndt
Otto Engler
Arthur Funk
Ernst Gudrat
Emil Jankowski
Hans Knopke
Ewald Lankau
Fritz Grenz
Paul Nedemann

Ernst Heisel
Willy Kirschning
Otto Schebsdat
Walter Schinnagel
Walter Zingraff
Richard Keibel
Kurt Kuhm
Walter Wiegers
Paul Rosteck
Otto Weiss
Walter Kendziorra
Fredy Cyrus
Ernst Klein
Reinhold Rosteck
Edward Gehrmann

Kurt Schwonzack
Ernst Nossek
Max Budzinski
Reinhold Ehm
Erich Blank
Emil Dieser
Herbert Dziggel
Paul Kirsch
Herbert Jankowski
Kurt Ellmer
Karl Tillinski
Bruno Borrmann
Emil Ehrich
Richard Kledtke
Willy Kendziorra

Präparanden:
Willy Meiser
Walter Degener
Hermann Szostack
Karl Schulz

Hans Wilhelm Hassenstein
Hans Sulga
Herbert Satlet
Karl Buldmann
Fritz Torkler

Pomnik znajdował się przy zbiegu ul. Mickiewicza i ul. Olsztyńskiej. Odsłonięty 26.8.1923 r. Upamiętniał żołnierzy 18. (1. poznańskiego) pułku piechoty im. von Grolmana (1. Posensches Infanterie-Regiment "von Grolman" Nr. 18), poległych w czasie I wojny światowej.

"Dem Andenken • der in Weltkriege • 1914-18 • gefallenen Offiziere • Unteroffiziere • u. Mannschaften • des Kgl. Preuss. Inf. Reg. • v. Grolman • I. Pos. Nr. 18".⁴⁾

Na jednym z archiwalnych zdjęć uwieczniono pomnik z odmiennym końcowym fragmentem inskrypcji.

Pomnik znajduje się obecnie na terenie cmentarza wojennego 1914-18, położonego nad jeziorem Sajmino.

Fot. Piotr Gapiński

Usytuowana na cmentarzu rzymskokatolickim, przy ul. St. Czarnieckiego, bliższa lokalizacja nieustalona. Pochowanych jest tu 4 żołnierzy armii niemieckiej, najprawdopodobniej zmarłych w lazarecie.

Źródło: W. Knercer "Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim", Warszawa 1995

Usytuowana na starym cmentarzu ewangelickim, przy ul. Spokojnej, bliższa lokalizacja nieustalona. Spoczywa tu 11 żołnierzy armii niemieckiej.

Źródło: W. Knercer "Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim", Warszawa 1995