Orzysz

Położony przy drodze krajowej nr 16 Orzysz-Ełk pomiędzy nowymi cmentarzami komunalnymi, za Domem Pogrzebowym. Składa się z dwóch części: niemieckiej i alianckiej.

Część niemiecka jeszcze przed 1914 r. służyła jako cmentarz wojskowy, na którym chowano żołnierzy zmarłych na terenie Orzysza w czasie służby wojskowej, w wyniku chorób lub na skutek wypadków na poligonie. Zachowały się w zbiorach muzealnych 24 drewniane krzyże z terenu cmentarza dotyczące żołnierzy poległych między 1910 r., a 1924 r. Na terenie części niemieckiej dokonywano również pojedynczych pochówków żołnierzy poległych w czasie działań I wojny światowej (Dehnen podaje zaledwie jedną osobę - Leutn. Buchholz z Inf. R. 4). Zachowała się również pojedyncza mogiła żołnierza niemieckiego poległego w 1939 roku.

Wśród pochowanych na części alianckiej znajdują się, oprócz ofiar walk, również żołnierze więzieni w pierwszowojennym obozie jenieckim w Orzyszu (Rosjanie, Rumuni, Francuzi i Anglicy). Na bocznych płaszczyznach pomnika, stojącego w centrum cmentarza jenieckiego znajdują się inskrypcje:

• "A LA MÉMOIRE DES SOLDATS FRANÇAIS MORTS EN CAPTIVITÉ".¹⁾
• "Миръ праху Вашему дорогiе братья".²⁾
• "1914 г. 21 VII".
• "Не въ силѣ Богъ, а въ правдѣ".³⁾

Zachowała się jedna stella żołnierza brytyjskiego zmarłego w niewoli, na której umieszczono napis:

"British Prisoner of War ● In Loving Memory ● No 21630 Pte J. Robertson ● 3rd Batt Black Watch ● From His Comrades"⁴⁾

Brak danych o pozostałych poległych pochowanych na terenie części alianckiej. Archiwalne zdjęcia wskazują, że większość pochowanych stanowili żołnierze rosyjscy, o czym świadczą prawosławne krzyże. Odnalezione i zidentyfikowane ciała żołnierzy brytyjskich i francuskich były w latach dwudziestych XX wieku ekshumowane. Szczątki Brytyjczyków przenoszono na Berlin South-Western Cemetery. Ciała żołnierzy francuskich wywożono do Francji, gdzie przekazywano je rodzinom lub grzebano na Nekropolii Narodowej Jeńców Wojennych w Sarrebourg - Nécropole Nationale des Prisonniers de Guerre.

Fot. Dzedzej

Fot. Dzedzej

Fot. benx@o2.pl I-wszo wojenne Cmentarze Mazurskie

Fot. benx@o2.pl I-wszo wojenne Cmentarze Mazurskie

Hier ruhen in Gott die Musketiere
5 Westpr. Infantr. Regts. 148
der 6, 9 u. 12 Kompagnie
Richart Kuhleneÿer, * 11.6.1890 g. Sanddorf
Friedrich Pinkos, * 26.1.1891 g. Belzonzen
Wilhelm Thiess, * 15.10.1882 g. Berkau
Sie starben in treuer Pflichterfüllung
am 3. VIII. 191[?].
Ehre Ihrem Angedenken!

Jeńcy wojenni:
James Robertson, Private, 1th/7th Bn. Black Watch   † 17.09.1918
Emile Auguste Barte, sergent, 7e R.I.   † 26.06.1918
Louis Emile Trossevin, soldat 1 cl., 122e R.I.   † 16.08.1918

Sergent E.A. Barte i soldat L.E. Trossevin spoczywają na Nekropolii Narodowej Jeńców Wojennych w Sarrebourg (groby 12375 i 12380).

Źródła:

• James Robertson, Private, S/21630
• Ministère de la défense - Mémoire des hommes -Sépultures de Guerre

Miejsce spoczynku 87 żołnierzy armii niemieckiej i 124 żołnierzy armii rosyjskiej. Położony jest na wschód od drogi krajowej nr 63 Orzysz-Pisz. Został uporządkowany i poświęcony 2 czerwca 1918 r. przez proboszcza garnizonowego Mizka. W uroczystości brali udział żołnierze z miejscowego obozu jenieckiego. Na drewnianym krzyżu umieszczonym pierwotnie w centrum założenia umieszczono inskrypcje: "Freund und Feind in Tode vereint" oraz "Ruhet in Frieden".

W okresie międzywojennym krzyż ten został zastąpiony prostym krzyżem łacińskim, umieszczonym na masywnej, kamiennej podstawie. Na mogiłach poległych ustawiono w dwóch koncentrycznych rzędach drewniane krzyże. Na południe od cmentarza znajdowała się pojedyncza mogiła Wernera Lentza.

Cmentarz został po 1945 r. zniszczony. Zachowała się jedynie kamienna podstawa drewnianego krzyża oraz resztki schodów prowadzących na teren cmentarza.

Fot. Dzedzej

Fähnrich Werner Lentz, I. R. 43, gef. 7.9.14

Vizef. Prechtel, Inf. R. 43
Sergt. Schwade, Inf. R. 43
Uffz. Steffen, Inf. R. 43
Gefr. Bendix, Inf. R. 43
Gefr. Hopp, Inf. R. 43
Musk. May, Inf. R. 43
Musk. Rosin, Inf. R. 43
Musk. Wiegand, Inf. R. 43
Kriegsfreiw. Schüßler, Inf. R. 43
4 Unbekannte vom Inf. R. 43

Vizef. Grabosch, Gren. R. 1
Uffz. Schewe, Gren. R. 1
Gefr. Lauschke, Gren. R. 1
Gren. Benecke, Gren. R. 1
Gren. Braun, Gren. R. 1
Gren. Bruweleit, Gren. R. 1
Gren. Büttner, Gren. R. 1
Gren. Dammann, Gren. R. 1
Gren. Nickel, Gren. R. 1
Gren. Prahl, Gren. R. 1
Gren. Tollens, Gren. R. 1
Gren. Zeyn, Gren. R. 1
3 Unbekannte vom Gren. R. 1

Uffz. Hallmann, Gren. R. 3
Gefr. Karwelies, Gren. R. 3
Gren. Behnke, Gren. R. 3
Gren. Brunke, Gren. R. 3
Gren. Eschholz, Gren. R. 3
Gren. Fischer, Gren. R. 3
Gren. Kammer, Gren. R. 3
Gren. Lemke, Gren. R. 3
Gren. Poschmann, Gren. R. 3
Gren. Roeppel, Gren. R. 3
Gren. Taube, Gren. R. 3
Gren. Toemke, Gren. R. 3
3 Unbekannte vom Gren. R. 3

Kanonier Eisenblätter, Felda. R. 16
Kanonier Lemke, Felda. R. 16
Kanonier Podehl, Felda. R. 16

Reservist Kater (wohl Kath?) von unbekanntem Truppenteil (Gren. R. 3?)

39 unbekannte Deutsche
124 Russen

Źródło: M. Dehnen, "Die Kriegsgräber in Ostpreussen von 1914/15", Würzburg 1966, s. 71

W ogrodzie kościelnym złożono ciała Rosjan poległych w walkach o Orzysz 7 i 8 września 1914 r. Na tablicy znajdowały się nazwiska 16 poległych, obok pochowano nieznaną liczbę nieznanych z nazwiska. Ciała przeniesiono później na zbiorczy cmentarz wojskowy.

Zlokalizowana na dawnym cmentarzu ewangelickim przy ulicy 1 Maja, w pobliżu stadionu miejskiego i Obozowiska Orzysz - dawnego Wojskowego Domu Wypoczynkowego. Jest miejscem spoczynku cywilnej ofiary wojny.

Fot. Dzedzej

Fot. Dzedzej

Arbeiter Hella aus Arys, † F. d. Vaterland beim Russeneinfall 1914