Somme-Suippe

Cmentarz wojskowy powstał w grudniu 1914 roku, a Nécropole Nationale de Somme-Suippe została urządzona w latach 1919-1924. Przeniesiono tu wtedy szczątki poległych z kilku prowizorycznych cmentarzy wojennych. Ogółem pogrzebano tu 4950 żołnierzy francuskich poległych podczas I wojny światowej. Są też groby 12 żołnierzy francuskich z II wojny światowej.

Wśród tysięcy poległych spoczywają : porucznik Józef Szafraniec, jeden z pierwszych ochotników polskich z 1914 roku oraz podporucznik Stanisław Rogoziński, oficer Armii Polskiej we Francji.

Józef Szafraniec, ur. 06.03.1879 r. w Dębicy, odbył jednoroczną służbę wojskową i został oficerem rezerwy armii austro-węgierskiej. W 1914 r. pracował we Francji jako księgowy i na początku sierpnia zgłosił się na apel Komitetu Ochotników Polskich dla Służby w Armii Francuskiej¹⁾. Wraz z grupą tzw. Rueilczyków otrzymał przydział do 3 pułku marszowego 1 pułku Legii Cudzoziemskiej (3e Régiment de Marche du 1er Etranger). W listopadzie 1914 r. awansowany do stopnia podporucznika na czas wojny. W czerwcu 1915 r. mianowany porucznikiem i przeniesiony do 2 pułku marszowego 1 pułku Legii Cudzoziemskiej (2 RM du 1er RE). Został śmiertelnie ranny w głowę, prowadząc swój pluton do ataku na okopy niemieckie. Pośmiertnie odznaczony Croix de guerre²⁾. Jego nazwisko wyryto na pomniku poległych żołnierzy Legii Cudzoziemskiej w Puyloubier. W 1932 r. Józef Szafraniec został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości³⁾.

Stanisław Rogoziński, ur. 13.12.1897 w Kobylance. Służył w 7 kompanii 1 pułku strzelców polskich (1er Régiment de Chasseurs Polonais). Poległ 15.07.1918 r. W 1932 r. ppor. Stanisław Rogoziński został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości⁴⁾.

Źródło: Wacław Gąsiorowski, Historia Armii Polskiej we Francji 1915-1916 (1939)

Fot. Jean-François Kusina

Fot. Maurice Faure

W grudniu 2007 r. odsłonięto w Suippes pomnik ku czci czterech kaprali – „rozstrzelanych dla przykładu” (fusillés pour l’exemple) - w 1915 r. Ich sprawa była jednym z najbardziej drastycznych przykładów niesprawiedliwości francuskich doraźnych sądów wojennych, działających w latach 1914-1916.

Przebywający od kilku dni w okopach i wyczerpani żołnierze 21 kompanii francuskiego 336 pułku piechoty (336e R.I.) otrzymali 10.03.1915 r. rozkaz zdobycia niemieckich pozycji koło miasteczka Souain. Nastąpiło to po dwóch nieudanych atakach – trupy ich kolegów leżały na przedpolu i na niezniszczonych zaporach z drutu kolczastego. Każda próba wychylenia się z okopu kończyła się śmiercią lub zranieniem od ostrzału niemieckich karabinów maszynowych. Mając pewność, że kolejny atak będzie nieudany i zakończy się klęską, żołnierze zbiorowo odmówili wyjścia z okopów. Na wieść o tym, dowódca 60 dywizji piechoty, gen. Géraud Réveilhac, znany z pogardy dla życia swoich żołnierzy, wydał rozkaz ostrzelania ogniem artylerii okopów 21 kompanii. Dowódca artylerii dywizyjnej płk Raoul Bérubé odmówił wykonania tego rozkazu i zażądał dostarczenia go na piśmie. Na polecenie generała wybrano losowo 6 kaprali i 18 szeregowców. Postawiono ich przed wojskowym sądem doraźnym, którego wyroki nie podlegały apelacji i były zazwyczaj wykonywane dnia następnego. Oskarżono ich o „odmowę wyskoczenia z okopów”. 16.03.1915 sąd uniewinnił 2 kaprali i 18 szeregowców. Na karę śmierci skazano czterech kaprali. Po południu 17.03.1915, przed frontem 336e régiment d'infanterie zostali rozstrzelani: Louis Girard, Lucien Lechat, Louis Lefoulon i Théophile Maupas.

Wkrótce po zakończeniu wojny Blanche Maupas - wdowa po jednym ze skazanych, z zawodu nauczycielka – podjęła walkę o rehabilitację męża i pozostałych rozstrzelanych. Była wspierana przez francuską Ligę Praw Człowieka (Ligue des droits de l'Homme), prasę oraz wiele innych organizacji społecznych i kombatanckich. Sądy dwa razy odrzucały jej prośby i dopiero 3 marca 1934 r. wojskowa izba sprawiedliwości dogłębnie zbadała sprawę i uznała, iż rozkaz do natarcia był niewykonalny, a żądana ofiara przekraczała granice ludzkiej możliwości. Uznano także, że skazani nie mieli zamiaru odmawiać wykonania rozkazu. Rozprawa zakończyła się pełną rehabilitacją rozstrzelanych żołnierzy.

W 1957 r. amerykański reżyser Stanley Kubrick zrealizował film pt. „Ścieżki chwały” (Paths of Glory), którego akcję częściowo oparto na historii „Kaprali z Souain”.

Fot. Jean-François Kusina