Olsztyńska Strona Rowerowa http://www.rowery.olsztyn.pl/?r=18 Pałace rodu zu Dohna I Orneta-Gładysze-Słobity-Anglity-Pasłęk (65 km) Piotr Jurkiewicz <jury at fr dot pl> :: 2001-07-15 10:06:14 Orneta (Wormditt) Miasto w województwie warmińsko-mazurskim, na Równinie Orneckiej, nad rzeką Drwęcą Warmińską w odległości 30km na wschód od Pasłęka i 35km na zachód od Lidzbarka Warmińskiego. Orneta powstała na miejscu pruskiego grodu Wurmedyten, głównego ośrodka plemiennego tej części Prus. W 1251r. gród zdobyli Krzyżacy i przekazali na własność biskupom warmińskim. Lokacja miasta nastąpiła przed 1308r., prawa miejskie potwierdził w 1359r. biskup Jan Stryprock. W roku 1440 Orneta przystąpiła do Związku Pruskiego a w 1466r. na mocy pokoju toruńskiego wraz z Warmią została przyłączona do Polski. W późniejszych latach miasto znajdowało się przejściowo pod panowaniem Krzyżaków (1520-1525), Szwedów (1627), elektora Fryderyka Wilhelma (1655-1657). Po pierwszym rozbiorze Polski (1772) Ornetę wraz z całą Warmią zajęły Prusy. Podczas II wojny światowej w Ornecie funkcjonował obóz karny dla robotników przymusowych różnych narodowości oraz podobóz Stalagu IA dla jeńców polskich i radzieckich. Od 1945 Orneta znalazła się ponownie w granicach Polski. Zniszczenia spowodowane ostatnią wojną nie były wielkie, dzięki temu w mieście zachowło się dużo zabytków. Do na najcenniejszych należy przepiękny kościół gotycki p.w. św. Jana Chrzciciela (z drugiej połowy XIV wieku). Jest to jeden z nielicznych na terenie Warmii i Mazur kościołów bazylikowych, w którym nawa główna jest wyższa od pozostałych i oświetlona własnymi oknami, umieszczonymi na ścianach powyżej naw bocznych. Ostateczny kształt architektoniczny kościół otrzymał w XV wieku – wtedy do naw bocznych dobudowano rząd kaplic, a całość zwięczono gotycką attyką i smukłymi szczytami. W kościele na szczególną uwagę zasługują stelle z 1570 roku, dwa mosiężne żyrandole (w tym jeden z figurą MB pochodzący z 1576 roku) oraz ołtarz główny barokowy wykonany w latach 1739-1744. W rynku gotycki ratusz z pierwszej połowy XIV wieku obudowany domami z podcieniami, w których dawniej mieściły się kramy. W przyległych do ratusza uliczkach zachował się duży zespół kamieniczek (głównie z XIX wieku) oraz spichlerze z końca XVIII wieku. Zamek biskupi (XIV w.) został rozebrany w końcu XIX wieku - na jego miejscu wybudowano szkołę w której jedyną pozostałością po zamku są gotyckie piwnice. Tutaj: PKP, PKS, hotel, schronisko, poczta, przychodnia, apteka, bary, banki, kino. Bażyny (Basien) Wieś położona 7km zachód od Ornety, lokowana w 1289 roku przez biskupa Hanryka Fleminga. Kościół śś. Mikołaja i Rocha z 1517 roku (restaurowany w roku 1611 oraz 1866, drewnianą wieża nadbudowana w 1937r.). Wystój wnętrza z XVII-XVIII wieku. Nieopodal, zagubiony wśród drzew i traw, stary cmentarz. Mocno zaniedbany, ze zniszczonymi nagrobkami z końca XIX wieku. Nieco dalej, dworek z 2 połowy XVIII wieku wybudowany na miejscu średniowiecznej budowli z której pozostały fragmenty murów. Przebudowywany w XIX i XX wieku. Gładysze (Schlodien) Wieś w której znajdują się ruiny pałacu rodu zu Dohna. Wzniesiony w latach 1701-1704, reprezentował styl baroku holenderskiego. Rozbudowany w roku 1858. Po obu stronach dziedzińca wybudowano budynku gospodarcze. Pałac otaczał park krajobrazowy z pięcioma stawami. Ostatecznie zrujnowany w latach 70 naszego wieku - obecnnie zachowały się jedynie mury zewnętrzne, echo dawnej świetności pałacu. Wilczęta (Dentschendorf) Wieś założona w latach 1304-1312. Kościół filialny Przemienienia Pańskiego, gotycki z barokową wieżą, wybudowany w latach 1330-1350 (restaurowany w latach 1655 i 1718). Ołtarz główny pochodzi z 1681 roku. Przed kościołem znajduje się obelisk ku czci mieszkańców wsi poległych podczas I wojny światowej. Karwiny (Karwinden) Na skraju wsi znajdują się pozostałości oficyny pałacowej rodu Dohna-Karwinden (pałac został zniszczony w 1945 roku). Przy wjeździe na dawny dziedziniec, wśród drzew - po lewej stronie drogi, znajdują się ruiny kaplicy ewnagelickiej wybudowanej w latach 1623-1625. Słobity (Schlobitten) We wsi zachowały się ruiny pałacu rodu Dohna-Schlobitten wzniesiego w latach 1622-1624 (rozbudowywanego w latach 1696-1723). Rezydencja zawierała reprezentacyjne apartamenty królewskie i dwukondygnacyjną salę balową (teraz się już tak nie buduje:-). W Słobitach mogli zatrzymywać się monarchowie podczas podróży (pałac miał przywilej pałacu królewskiego). Niestety, pałac został spalony w marcu 1945 roku, a wyposażenie wnętrza znalazło się w różnych rękach (część pozostała w rodzinie zu Dohna, część znajduje się w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, część w Berlinie, w pałacu Charlottenburg). Nigdy nie odbudowano pałacu - dzisiaj pozostały jedynie mury obwodowe korpusu pałacu i masztalni oraz fragmentu murów galerii bocznych. Charakterystyczną cechą pozostałych ruin jest pozostałość kartusza herbowego i kamienny most w osi pałacu. W odległości 1 km od kompleksu pałacowego wybudowano barokowy folwark, do którego prowadzi brama folwarczna (1718-1725). Można go dziś oglądać w całej okazałości - pozostał prawie nie zmieniony od czasów wybudowania. Anglity (Angnitten) Dawny średniowieczny majątek ziemski. W XIX w. należał do rodu von Schrotter (w latach 1846-1976 Herman von Schrotter był starostą pasłęckim - popierał budowę kanału ostródzko-elbląskiego). Dwór pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku i jest usytuowany nad dużym stawem, między parkiem a podwórzem gospodarczym. Charakterystyczny kształt nawiązuje do podcieniowych domów holenderskich z trójkątnym dachem i owalnym oknem („Na osi elewacji frontowej mocno wysunięty, dwukondygnacyjny ryzalit, w przyziemiu otwarty, wsparty na czterech filarach. Ryzalit zdobiony rytmem pilastrów, zwieńczony trójkątnym naczółkiem z owalnym okulusem w polu” - wg. słów Pana M. Grańca zaczerpniętych z książki "Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich"). Obecnie własność prywatna. Pasłęk (Preussich Holland) We wczesnym średniowieczu, gród pruskiego plemienia Pogezanów (Pazlok). Miasto założone zostało w końcu XIII wieku przez kolonistów z Niderlandów sprowadzonych przez Krzyżaków do osuszenia terenów między jeziorem Drużno a Zalewem Wiślanym. Prawa miejskie Pasłęk otrzymał w 1297r. i od tego czasu aż do 1945 roku funkcjonował pod nazwą Preussich Holland (Holąd Pruski). W XIII-XIV w. miasto ufortyfikowano. W 1466r. mocą traktatu toruńskiego miasto pozostawiono w granicach państwa krzyżackiego. Podczas wojny Polski z Zakonem, w latach 1521-1525 zajęty przez Polaków. Do 1657r. w Prusach Książęcych, następnie do 1701r. w Brandenburgii, później w Królestwie Prus. Podczas wojny siedmioletniej zajęty przez wojska rosyjskie, w 1807 roku przez Francuzów. Od 1945r. w granicach Polski. W mieście nie ma placu rynkowego - jego funkcję pełni szersza od innych ulica, przy której znajduje się ratusz (odbudowany w 1961r.) i kościół. Do dziś zachował się bardzo długi ciąg murów obronnych o długości około 1,2km, zamek krzyżacki (wzniesiony w ok. 1320r.) oddzielony od miasta fosą i zwodzonym mostem (wielokrotnie przebudowywany, obecnie styl renesansowy – odbudowa zakończyła się w 1972r.), gotycka Wysoka Brama zwana Kamienną (1330r.), gotycka Brama Młyńska z XIV w, gotycko-renesansowy murowany ratusz (XIV-XV w.), kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja (XIII w.), kościół ewangelicki p.w. św. Jerzego (1400r.), murowany kościół ewangelicko-prawosławny (XVII-XVIII w.) oraz liczne zabytkowe murowane domy w okolicach Starego Miasta. Z Pasłękiem niektórzy wiążą tajemnicę bursztynowej komnaty. W czasie II wojny światowej Bursztynową Komnatą opiekował się dyrektor Pruskiego Muzeum, dr Alfred Rhode. Było to w Królewcu roku 1941. Gdy Armia Czerwona 10 kwietnia 1945 roku wkroczyła do Królewca, komnaty w mieście już nie było. Wiele domów legło w gruzach, wybuchały też liczne pożary. Wiadomo, że kilka bomb trafiło w skrzydło zamku, w którym była przechowywana Bursztynowa Komnata. Być może już wówczas uległa ona zniszczeniu. Być może jednak - w co wierzy do dziś wielu badaczy, doktor Rhode znalazł dla niej bezpieczne schronienie. Jeden ze śladów prowadzi do niezbadanych jeszcze podziemi pasłęckiego zamku.

powrót